فصلی نو- فرزاد نظری
با فرا رسیدن ماه شهریور و موسم پائیز، تولید و بارآوری عسل به جهت طبیعت در این گاه و روانه شدن (هجوم) رو به افزایش افرادی برای جمع آوری عسل زنبورهای ریز با القاء اطلاعات غیرموثق و بی بنیاد از مجاری و مبادی غیرمستند، پیرامون ماورایی بودن این ماده غذایی طبیعی ، خطر انقراض این زنبورهای ریز با برداشت بی رویه عسل و تخریب لانه های آن حس می شود. ویران کردن کل لانه و حجره های ساخته شده زنبورها و به دنبال آن نابودی تخم و لاروهای در حال رشد از طرف دیگر، این گمانه را به واقعیت نزدیک خواهد کرد. هر چند عوامل دیگر مانند به کار رفتن بی رویه سموم گوناگون کشاورزی و تغییرات آب و هوایی در این مسئله تاثیرات منفی خود را دارند.
گمان درآمد حاصل از فروش عسل زنبورهای ریز در کنار تبلیغات مبالغه آمیز پیرامون خواص ماورایی عسل زنبور ریز مناطق باغی، کوهی و یا خانگی در مناطق جنوبی کشور بخصوص در استان فارس، خطر انقراض زنبورهای عسل ریز را به واقعیت نزدیک می کند. چیزی که این انقراض را تسهیل میکند، از بین بردن کل لانه که نسل بعدی آن کلنی خواهد بود و روشن است که تکرار این گزند رسانی انسانی، برچیدگی این گونه ارزشمند جانوری را باعث می شود. اگر برداشت کنندگان عسل زنبورهای ریز را شکارچی های عسل (honey hunter) بدانیم، پس این مسئله باید از مسیر حفاظتی محیط زیست نگریسته شود و خواهان حضور مجری ضوابط و دستورالعمل های سازمان حفاظت محیط زیست در این باره باشیم. اگر شکارچی های عسل این مطلب را نخوانند، امیدواریم مصرف کنندگان و درخواست دهندگان این ماده غذایی با مطالعه مطلب، نگرش آنها به واقعیت نزدیکتر شود و با در نظر گرفتن واقعیت ها و دانستنی های تغذیه ای مربوط به مواد مغذی و ریز مغذی عسل، ضمن جلوگیری از خطر انقراض این زنبورهای ریز، از طبیعت، محیط زیست و تولیدات کشاورزی کمک کرده باشند. قطعا اگر سفارش دهندگان با واقعیت مواد مغذی عسل آگاه تر باشند، اشتیاق برای تخریب لانه های این موجودات کمتر خواهد شد. چون شکارچیان عسل با تکیه بر اطلاعات موهوم و غیر واقعی اقدام به ارائه قیمت هایی غیرموجه برای این ماده غذایی می کنند.
روزنه ای به زندگی زنبور ریز:
از ۹ گونه زنبور عسل در دنیا دو گونه آن در ایران وجود دارد. یک گونه apis mellifera که توسط انسان در کندوها جهت بهره‌برداری عسل و سایر فراوردهای مفید مانند موم و بره موم پرورش داده می شود و با توجه به اصلاح نژاد متناوب و متداول در زنبورستان ها روی این گونه، نسل آنها همواره دورگ گیری می شود. دیگر گونه apis florea، زنبورهای ریزی هستند که زیستگاه آنها فضای باز و تقریبا در ده استان گرم جنوبی سکونت دارند. خطر از بین رفتن این گونه نادر زنبور زمانی به واقعیت نزدیک می‌شود که برداشت بی رویه و غیر اصولی عسل، روند صعودی دارد و سوزاندن، از بین بردن لانه و حجره های دارای تخم، لارو و شفیره، این نسل را در معرض انقراض قرار داده است. از طرفی به خاطر وجود قدرت رسانه‌ای فضای مجازی، اطلاعات و تبلیغات غیر واقعی پیرامون خواص فراتر از عسل پرورشی، شرایط را به شدت برای هجوم به لانه های زنبور ریز فراهم کرده است. اکنون موضوع از آنجا اهمیت دارد که نقش مستقیم و غیرمستقیم زنبورهای ریز وحشی در تامین، تهیه محصولات و مواد غذایی و کشاورزی بسیار چشمگیر است و نقش آنها در گرده افشانی ها برای تولید دانه ها، تولید میوه در جهت تامین غذای انسان کاملاً روشن است و در این باره پیشنهاد و درخواست می‌شود که سازمان حفاظت محیط زیست کشور، نسل این حشره مفید را در بین گونه های در حال انقراض قرار دهد تا با تهیه قوانین و دستورالعمل هایی جهت حفظ این موجود ارزشمند تمهیداتی و عمل آید چون ارزش کار گونه‌های زنبور عسل در طبیعت بسیار بیشتر از تولیداتی مانند عسل و موم است. از طرفی رمز کیفیت محصولات درختی و زراعی، آمیخته شدن آلل های متفاوت ژنی بین گرده های پرچم گلها به مادگی گل های گیاهان و درختان است.
در واقع زنبور ریز فقط یک شان می سازد که در حدود ۳۰ تا ۲۵ سانتیمتر عرض و ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر طول دارد. هرچند در بخشی از خوزستان این ابعاد به ۴۰ سانتی متر نیز می رسد. در ساختمان شان زنبور ریز، عسل در قسمت بالای شان ذخیره و قسمت پایین شان نیز جهت ذخیره گرده گل و پرورش نوزادان می‌باشد و سلول‌های پایین قاب برای پرورش زنبور نر مورد استفاده قرار میگیرد. اصولا زنبوران ریز برای جهت یابی باید به طور مستقیم از نور پلاریزه استفاده کنند و نمیتوانند در جایی بسته نگهداری شوند از این رو نگهداری آنها در محیط بسته امکان پذیر نیست.
مواد مغذی عسل:
برای مقایسه و ارزیابی کیفی و کمی عسل تولیدی زنبوران پرورشی و ریز، دانستن مقادیر مواد مغذی و ریزمغذی موجود در این ماده غذایی موثر است که می تواند معیارهای محکم و مستدلی برای تصمیم و قضاوتمان باشید. اصالت و کیفیت عسل به مواد موثره مصرف شده از گیاه درخت و گل مصرفی توسط زنبور ها بستگی دارد و در صورت مهیا بودن شرایط لازم، زنبورهای عسل پرورشی نیر توانایی عسل های در حد ترکیبات عسل زنبور ریز را دارند.
پارامترهای زیادی برای بررسی و مقایسه عسل ها وجود دارد از جمله تعیین رطوبت، قندها، اسیدها، مواد معدنی، آنزیم ها، پروتئین ها، اسید آمینه، ویتامین ها.
آنالیزهای عسل زنبور پرورشی مناطق مختلف در چند پژوهش‌های برای تعیین ترکیبات موادمغذی بدین شکل بود: ph عسل در محدوده ۳ تا ۴، دیاستاز ۱۰ تا ۱۸ گرم ، قند کل ۶۶ تا ۷۰ گرم ، رطوبت ۱۵ تا ۱۸ درصد فروکتوز ۳۵ تا ۴۴ گرم ساکاروز ۴ تا ۵ گرم و گلوکز ۲۵ تا ۳۴ گرم بود. اعداد متوسط چند پژوهش برای ترکیبات مغذی عسل زنبور ریز : رطوبت ۱۳ تا ۱۴ درصد- ساکارز ۱تا ۳ درصد- فروکتوز ۳۰ تا ۳۶ درصد- گلوکز ۲۹ تا ۳۹ درصد- پرولین ۲۰۸ تا ۳۳۸ میلی گرم در کیلوگرم- خاکستر ۰٫۰۹ تا ۰٫۱۳ درصد است.
کربوهیدراتها: ۹۵ درصد بخش جامد عسل از کربوهیدرات است و فروکتوز شیرین ترین قند طبیعی بعنوان بیشترین قند عسل است. ویژگی های شیرینی، انرژی بخشی، دارویی، طعم و ویژگی های فیزیکوشیمیایی مانند شکرک زدن مربوط به شهدمصرفی، گونه زتبور عسل، نوع گیاه است که باید در نظر گرفته شود.
اسیدها: اسیدها نقش مهمی در ترکیب عسل دارد. اصلی‌ترین اسید عسل اسید گلوکونیک است. همچنین اسید ها نقش بسیار زیادی در طعم عسل دارند.
پی اچ( ph)عسل:
عسل زنبور دارای ph اسیدی است که در زنبورهای پرورشی بین سه تا چهار و عسل زنبورهای ریز نیز بین ۳ تا چهار می باشد.
اسیدیته : حداکثر اسیدیته مجاز در عسل پرورشی چهل میلی اکی والان در کیلوگرم است ولی اسیدیته زنبور عسل زنبور ریز در حدود ۱۵ تا ۱۸ میلی اکی والان بر کیلوگرم است که این خاصیت باعث جلوگیری از تخمیر و فساد عسل نسبت به عسل زنبور پرورشی می باشد که این باعث متفاوت تر شدن طعم آن نیز خواهد بود. نوع گل مصرفی و خاستگاه جغرافیایی می تواند باعث تغییراتی در میزان ph تولیدی عسل باشد. چون ph شهد گل و گیاه و شرایط خاک تا حدود زیادی برخواص فیزیکوشیمیایی عسل موثر است.
رطوبت: یکی از مهمترین ویژگی‌های اثرگذار روی کیفیت عسل رطوبت است. در زنبورهای پرورشی رطوبت بین ۱۵ تا ۱۸ درصد متغیر است و در زنبور ریز این معیار در حدود ۱۳ تا ۱۴ درصد متغیر می باشد.
پایین بودن رطوبت به خاطر تفاوت در نوع لانه سازی و اختلاف در نوع شهدهای جمع‌آوری شده می باشد و چون با پایین بودن رطوبت، انبار کردن عسل بهتر خواهد بود
آنزیم ها: در ثبات عسل بسیار موثر است. آنزیم ها توسط زنبور به عسل اضافه میشوند که ثبات عسل در محیط از عملکرد آنزیم ها می باشد. مهمترین آنزیم عسل، اینورتاز است که از غده بزاقی زنبور ترشح می شود.
ویتامین: هرچند ویتامین‌ها به در مقدار جزئی در عسل وجود دارد اما ویتامین سی مهمترین ویتامین عسل می باشد.
آنتی اکسیدانها: یکی از عوامل موثر در ایجاد خواص ویژه عسل و از عوامل مهم تغذیه ای دخیل در عملکرد سیستم ایمنی می باشند. آنتی اکسیدانهای عسل از گروه فنل، فلاونوئید و اسیدهای آلی هستند.
خواص فیزیکوشیمیایی عسل: هر عسلی به طور ذاتی خواص فیزیکو شیمیایی خاص خود مانند ویسکوزیته، جذب رطوبت، متبلور شدن یا همان شکرک زدن را دارد که بررسی این معیارها، کیفیت عسل را مشخص می کند.
با مقایسه موارد مطرح شده طبق نتایج و گزارشهای پژوهشگران به این نکته می رسیم کمترین رطوبت مربوط به عسل های تولیدی زنبورهای ریز و بیشترین رطوبت مربوط به عسل پرورش است و استدلال کارشناسان برای این مورد، تفاوت در نوع لانه سازی و شکل رفتاری زنبورها باعث این نتیجه شده است.
واقعیت ساکارز: عرضه‌کنندگان عسل زنبوران ریز روی برتری نسبی به لحاظ ساکارز مانور می دهند. ساکارز یک درصد ماده خشک عسل را تشکیل می‌دهد و حد مجاز ساکارز عسل بر اساس استانداردها حداکثر ۵ درصد است و ساکارز زنبورهای تغذیه کننده از مرکبات به ده درصد می‌رسد حتی عسل برخی گیاهان مانند اسطوخودوس تا ۱۵ درصد ساکارز می‌رسد که این بیانگر وجود تقلب نخواهد بود. پژوهشگران در این زمینه بالا بودن درصد ساکارز زنبور پرورشی را بین ۲ تا ۳ درصد به طور میانگین گزارش دادند. این قند در عسل زنبورهای ریز از یک تا ۳ درصد گزارش شده است.برخی پژوهش‌ها نشان می دهد میزان ساکارز عسل های گوناگون در عسل های طبیعی، تغذیه ای و دست ساز به ترتیب در محدوده ۴ درصد، ۱۲ درصد و ۲۰ درصد است. طبق گزارش پژوهشگران، میزان ساکارز عسل زنبور پرورشی بالاتر از زنبوری ریز است که یک دلیل به خاطر تغذیه زنبور عسل پرورشی با شربت است و دلیل دیگر آن فعالیت آنزیم اینورتاز است که مقدار ساکارز را در طول ذخیره سازی به علت حضور این آنزیم کاهش می‌دهد.
پروتئین: عسل بین نیم تا یک درصد پروتئین دارد که از ۱۸ اسید آمینه عمده عسل، اسید آمینه پرولین ۵۰ تا ۸۵ درصد را شامل می شود.میزان پرولین از اسید آمینه های مطرح عسل نشانگر رسیده بودن و طبیعی بودن عسل است و پایین بودن پرولین در عسل نشانگر نارس بودن یا تغذیه دستی با شکر است. حداقل پرولین برای عسل طبیعی ۱۸۰ میلی گرم در کیلوگرم می باشد.
این میزان در عسل زنبور ریز بین ۲۰۰ تا ۳۴۰ میلی گرم در کیلوگرم گزارش شده است.
فعالیت دیاستاز: یک فاکتور و معیار کیفی که در اثر ماندگاری عسل و حرارت تغییر میکند و نشانگر تازه بودن و یا حرارت دادن عسل است. پژوهشی در ایران میزان دیاستاز در حدود ۵ واحد برآورد کرده است در پژوهش دیگر این میزان بین ۱۰ تا ۲۰ واحد بود. در پژوهشی دیگر نیز میزان دیاستاز ۲۵ واحد گزارش شد. این معیار در زنبور های ریز ۳۰ تا ۳۶ است که بیشتر از عسل زنبور پرورشی نشان می دهد
تمام خصوصیات فیزیکوشیمیایی عسل تولیدی زنبور عسل مانند پایین بودن ساکارز، بالا بودن میزان دیاستاز نشان دهنده کیفیت بالای عسل زنبور ریز می باشد. به موازات این مطالب ، همواره کیفیت عسل تولیدی بستگی به چگونگی و نحوه پرورش، تنوع گیاهان منطقه، شرایط حاکم آب و هوا و مدیریت زنبورهای پرورشی می باشد و این موضوع که خواص فیزیکوشیمیایی عسل زنبور ریز با فاصله بسیار زیادی برتر می باشد با مراجعه به پژوهش ها ریز مغذی ها و مواد مغذی موجود در عسل های این دو گونه زنبور نزدیکی زیادی به همدیگر از لحاظ ترکیبی دارند اما این تفاوت ها نمی تواند منجر به این شود که عسل تولیدی زنبور ریز کیفیتی فراتر از حد تصور نسبت به عسل پرورشی باشد و همچنین وجود تفاوتهای نزدیک به هم از نظر میزان ترکیبات مغذی، توجیه قانع کننده ای برای تخریب و از بین بردن لانه های این زنبور ها نمی تواند باشد.
از این رو با در نظر گرفتن عواملی که باعث انقراض زنبورهای ریز می شود ضروری است تمهیدات و تدابیر حفاظتی لازم صورت گیرد تا این سرمایه ملی از بین نرود و بشر از خواص مفیدتر آن مانند کمک به تولیدات کشاورزی و غذایی بیشتر و مداوم بهره‌مند شود.
ارسال دیدگاه
نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد