بحران جمعیت در ایران؛ گذرگاه از چالش به فرصت

به گزارش فصلی نو، زینب خوش اندیش خبرنگار و فعال رسانه‌ای کهگیلویه و بویراحمد طی یاداشتی آورده است.

ایران، همچون بسیاری از کشورهای در حال توسعه، در پیچ و خم تحولات جمعیتی قرار گرفته است. کاهش چشمگیر نرخ زاد و ولد، افزایش میانگین سنی جمعیت و تبعات اقتصادی ناشی از این تغییرات، کشور را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. این پدیده، اگرچه در نگاه نخست تهدیدآمیز به نظر می‌رسد، اما فرصت‌های بی‌نظیری را نیز برای بازنگری در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور فراهم آورده است.

کاهش نرخ زاد و ولد، پدیده‌ای چندوجهی است که ریشه در عوامل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی دارد. تغییر نگرش به خانواده، افزایش سطح تحصیلات زنان، تأخیر در ازدواج و نگرانی‌های اقتصادی از جمله مهم‌ترین دلایل این کاهش محسوب می‌شوند. این روند، اگرچه به کاهش فشار بر منابع طبیعی و محیط زیست کمک می‌کند، اما می‌تواند منجر به پیری جمعیت، کاهش نیروی کار و در نهایت، کند شدن رشد اقتصادی شود.

پیر شدن جمعیت، به نوبه خود، چالش‌های جدیدی را پیش روی نظام سلامت، تأمین اجتماعی و بازار کار قرار می‌دهد. افزایش هزینه‌های بهداشتی، کاهش بهره‌وری و نیاز به اصلاحات ساختاری در نظام بازنشستگی از جمله مهم‌ترین تبعات این پدیده هستند. از سوی دیگر، کاهش جمعیت جوان می‌تواند به کاهش نوآوری و خلاقیت در جامعه منجر شود و بر پویایی اقتصادی کشور تأثیر منفی بگذارد.

با این حال، بحران جمعیت تنها محدود به ابعاد اجتماعی و اقتصادی نیست. تغییرات جمعیتی، بر ساختار سیاسی و فرهنگی کشور نیز تأثیرگذار است. کاهش سهم جمعیت جوان در انتخابات می‌تواند به کاهش مشارکت سیاسی و تغییر در اولویت‌های سیاست‌گذاری منجر شود. همچنین، کاهش جمعیت می‌تواند به تغییر در الگوهای مصرف و تولید و در نتیجه، تحولات در صنایع مختلف منجر شود.

برای مقابله با این چالش‌ها، نیازمند اتخاذ رویکردی جامع و چندجانبه هستیم. در این راستا، می‌توان به اقدامات زیر اشاره کرد:

حمایت از خانواده: ارائه تسهیلات مالی، حمایت از مهدکودک‌ها و مدارس، ترویج فرهنگ خانواده و فرزندآوری و ایجاد تعادل بین زندگی شخصی و حرفه‌ای زنان از جمله اقداماتی است که می‌تواند به افزایش نرخ زاد و ولد کمک کند.

تقویت نظام تأمین اجتماعی: اصلاح نظام بازنشستگی، ایجاد مشوق‌هایی برای مشارکت سالمندان در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی و توسعه خدمات مراقبتی از سالمندان از جمله اقداماتی است که می‌تواند به بهبود وضعیت سالمندان کمک کند.

توسعه سرمایه انسانی: سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش، ارتقای مهارت‌های نیروی کار، ایجاد مشوق‌هایی برای کارآفرینی و حمایت از کسب و کارهای کوچک و متوسط از جمله اقداماتی است که می‌تواند به افزایش بهره‌وری و رشد اقتصادی کمک کند.

تغییر ساختار جمعیتی: سیاست‌های مهاجرتی، تشویق بازگشت ایرانیان مقیم خارج و جذب نیروی کار متخصص از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تغییر ساختار جمعیتی و بهبود ترکیب سنی جمعیت کمک کند.

توسعه زیرساخت‌ها: سرمایگذاری در زیرساخت‌های شهری و روستایی، بهبود دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی و ایجاد محیطی امن و آرام برای زندگی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به جذب جمعیت و افزایش کیفیت زندگی کمک کند.

بحران جمعیت، اگرچه چالشی جدی است، اما فرصتی بی‌نظیر برای بازنگری در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور فراهم آورده است. با اتخاذ رویکردی جامع و چندجانبه و با مشارکت همه بخش‌های جامعه، می‌توان از این گذرگاه عبور کرد و آینده‌ای روشن‌تر برای ایران رقم زد.