به قلم مهراب هدایت جهان آباد- «به مناسبت روز ملی خلیج پارس»

فصلی نو- مهراب هدایت جهان آباد

«به مناسبت روز ملی خلیج پارس»

چرا برخی کشورهای عربی نسبت به نام دیرینه و تاریخی «خلیج پارس» حساسیت دارند ؟

در گاه‌شماری ایرانیان ۱۰ اردیبهشت هر سال «روز ملی خلیج فارس» نامگذاری شده است، تا فراموش نکنیم ۳۹۸ سال پیش در چنین روزی، امام‌قلی‌خان فرمانده دلاور و خوشنام ارتش ایران به فرمان شاه عباس یکم ، ارتش پرتغال را در سال ۱۰۰۱ خورشیدی در نبردی تاریخی در جزیره هرمز در هم کوبید و بیرون راند تا پس از ۱۱۶ سال، بار دیگر فرمانروایی ایران بر دریای پارس استوار گردد.
این نوشتار بر آن است با ارائه اسناد و مدارک نشان دهد خلیج پارس از هزاران پیش با همین نام خوانده میشده اما در چند دهه‌ی اخیر برخی افراد فرصت طلب و جریانات تفرقه افکن منطقه ای و بین المللی بر آن هستند تا با تاریخ سازی جعلی و تبلیغات گسترده نسبت به اصیل بودن این نام تاریخی تشکیک نموده و زمینه ی اختلافات و کینه و دشمنی‌ها را در منطقه مهیا نمایند .

خلیج پارس (شاخاب پارس یا دریای پارس)، نام آبراهی پراهمیت در آسیای غربی و منطقه خاورمیانه است که در امتداد دریای عمان و در میان ایران و شبه‌جزیره عربستان قرار دارد.

هشت کشور در اطراف خلیج فارس قرار دارند. کشورهای ایران، عمان، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین در کناره خلیج فارس هستند. در این میان سواحل شمالی خلیج فارس تماماً در جغرافیای سیاسی ایران قرار دارند.به سبب وجود منابع سرشار نفت و گاز در خلیج فارس و سواحل آن، این آبراهه در سطح بین‌المللی، منطقه‌ای مهم و راهبردی بشمار می‌آید.

اولین بار یونانی ها بودند که خلیج فارس را «پرسیکوس سینوس» یا «سینوس پرسیکوس» که همان خلیج فارس است، نامیده اند. از آنجا که این نام برای اولین بار در منابع درست و معتبر تاریخی که غیر ایرانیان نوشته اند آمده است، هیچ گونه شائبه نژادی در وضع آن وجود ندارد. چنان که یونانیان بودند که نخستین بار، سرزمین ایران را نیز «پارسه» و «پرسپولیس» یعنی شهر یا کشور پارسیان نامیدند. استرابون جغرافیدان قرن اول میلادی نیز به کرات در کتاب خود از خلیج پارس نام برده است. وی محل سکونت اعراب را بین دریای سرخ و خلیج پارس عنوان می کند. همچنین «فلاریوس آریانوس» مورخ دیگر یونانی در کتاب تاریخ سفرهای جنگی اسکندر از این خلیج به نام «پرسیکون کیت» که چیزی جز خلیج پارس، نیست نام می برد.

اگرچه این آبراهه در همه متون تاریخی و جغرافیایی عربی خلیج پارس و بحر پارس نامیده شده‌است با این حال، این نام‌گذاری از دهه ۱۳۳۰ خورشیدی از سوی ملی‌گرایان عرب مورد چالش واقع شده‌است. کشورهای عربی، از دهه ۱۹۶۰ میلادی و با گسترش اندیشه‌های پان عربی توسط جمال عبدالناصر از نام جعلی خلیج ع ر ب ی استفاده می‌کنند. این مطلب طی یک بخشنامه از طرف اتحادیه عرب به همه کشورهای عربی رسماً ابلاغ شده‌است. اما سایر کشورهای جهان و سازمان‌های بین‌المللی همچنان از نام اصلی و کهن خلیج فارس به صورت رسمی استفاده می‌کنند و گاهی اوقات ممکن است در مکاتبات غیررسمی برای سادگی یا تحت نفوذ مالی عربی عبارت خلیج را بکار برند.

منابع اروپایی و عربی از جمله کتاب‌های سرآرنولد ویلسون-فلیپ حتی- جرجی زیدان و قدری قلعه جی و……به روشنی آورده‌اند : دریانوردی ایرانیان در خلیج پارس، قریب پانصد سال پیش از میلاد مسیح و در دوران سلطنت داریوش اول آغاز شد. داریوش، نخستین ناوگان دریایی جهان را به وجود آورد. کشتی‌های او طول رودخانه سند را تا کرانه‌های اقیانوس هند و دریای عمان و خلیج فارس پیمودند، و سپس شبه جزیره عربستان را دور زده و تا انتهای دریای سرخ کنونی رسیدند. او برای نخستین بار در نزدیکی کانال سوئز مدرن فرمان کندن کانالی را داد و کشتی‌هایش از طریق همین کانال به دریای مدیترانه راه یافتند. در کتیبه‌ای که در محل این کانال به دست آمده نوشته شده‌است:

«من پارسی هستم. از پارس مصر را گشودم. من فرمان کندن این کانال را داده‌ام از رودی که از مصر روان است به دریایی که از پارس آید پس این جوی کنده شد چنان‌که فرمان داده‌ام و ناوها آیند از مصر از این آبراه به فارس چنان‌که خواست من بود».

سرمنشا اختلافات و تحریف نام خلیج فارس

بسیاری از پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده، سرمنشأ جعل نام خلیج فارس را مربوط به دهه ۱۳۴۰ هجری خورشیدی برابر با ۱۹۲۰ میلادی می‌دانند. در پی حمله انگلستان به جزیره خارک در سال ۱۸۳۷، دولت وقت ایران به این سیاست جدایی‌طلبانه انگلیس در خلیج فارس اعتراض کرد و رسماً به دولت انگلیس هشدار داد تا دست از این فتنه‌گری بردارد. این هشدار ایران روزنامه تایمز لندن در سال ۱۸۴۰ برای نخستین بار خلیج فارس را «دریای بریتانیا» بخواند! اما این نام‌گذاری به‌قدری بی‌پایه و اساس بود که در هیچ جای دیگری به کار نرفت.

دریای سرخ در مستندات تاریخی خلیج عرب و دریای پارس، خلیج فارس نامیده شده است
عده‌ای از پژوهشگران معتقدند با اوج گرفتن پان عربیسم از برخی کشورهای عربی از نام خلیج فارس به‌صورت‌های دیگری غیر از نام اصلی آن استفاده کردند.

این اصطلاح به اندیشه و نهضتی فراگیر در جهان عرب گفته می‌شود که منادی وحدت اعراب بوده و غالباً مترادف با ملی‌گرایی اعراب آمده است.

برخی دیگر عقیده دارند ابتدا بلگریو رودریک اوون نمایندگان سیاسی انگلیس در کتاب‌های خود اصطلاح جعلی خلیج عربی را به‌کار بردند و از آن پس در بین کشورهای دیگر رواج پیدا کرد؛ وگرنه قبل از آن در هیچ نوشته و کتابی حتی آنچه که به‌وسیله اعراب هم راجع به خلیج فارس نوشته شده است به نام خلیج عربی برخورد نمی‌کنیم و فقط جسته و گریخته برخی تاریخ نویسان و جغرافی‌دانان دریای سرخ را به این نام خوانده‌اند.

از سال ۱۹۶۲ نغمه‌هایی برای دگرگون کردن نام خلیج فارس در دنیای عرب نواخته شد. دکتر پیروز مجتهد زاده می‌نویسد:

« برخی از نویسندگان ایرانی بر این گمان شدند که این نغمه را نخستین بار، سِرچارلز بلگریو انگلیسی در سال ۱۹۶۶ ساز کرده است. این گمان را سید احمد مدنی برانگیخت. وی در کتابی که در سال ۱۳۵۷ در ایران منتشر کرد، به اشتباه کتاب ساحل دزدان دریایی، تألیف سرچارلز بلگریو را سرآغاز تلاش برای دگرگون کردن نام خلیج فارس معرفی کرد. متأسفانه این اشتباه در مواردی از سوی دیگران نیز تکرار شده است. آنچه که بلگریو در کتاب یاد شده در این مورد آورده، محدود است به نخستین جمله کتابش: «خلیج فارس، که امروزه برخی اعراب آن را خلیج عربی می‌خوانند».

این جمله نقطه آغاز تلاش برای دگرگون کردن نام خلیج فارس نبوده است. این امر به دهه ۱۹۲۰ میلادی باز می‌گردد؛ یعنی زمانی که همین سرچارلز بلگریو، نماینده سیاسی بریتانیا در بحرین، پرونده‌ای برای تغییر نام خلیج فارس گشود و موضوع را به دولت بریتانیا پیشنهاد کرد. پیش از آنکه وزارت خارجه بریتانیا تصمیمی دراین‌باره بگیرد، بلگریو برخی از دوایر محلی، مانند اداره پست بحرین و خلیج فارس را تشویق کرد که نام ساختگی را مورد استفاده قرار دهند.

دلایل تحریف نام خلیج فارس

۱-مخالفت و رقابت دولت عثمانی با دولت ایران و دشمنی دیرینه عثمانیها با ایرانیان (فراموش نکنیم کشورهای عربی تا قبل از جنگ جهانی اول همواره در قلمرو امپراتوری عثمانی چه از نظر جغرافیایی و چه از نظر مذهبی بودند)
۲-کوتاه شدن دست انگلستان از منابع نفتی ایران و خروج انگلستان از جزایر خلیج پارس و تلاش برای جبران ناکامی ها ای که برای دولتمردان انگلیس به وجود آمده بود
۳-ظهور نسل جدیدی از رهبران ملی گرای افراطی در جهان عرب مانند: جمال عبدالناصر در مصر و عبدالکریم قاسم در عراق و تلاش برای اتحاد کشورهای عرب زبان از شمال آفریقا تا غرب آسیا ۳-نفوذ انگلستان درمیان دولت‌های نوپای عربی و نیاز به ایجاد رقابت و اختلاف بین آنها و دولت مرکزی ایران به منظور تحکیم نفوذ و جای پا برای امپراتوری انگلستان
۴- شکست مفتضحانه کشورهای متحد عربی در چندین جنگ برابر اسرائیل و سرخوردگی آنان در مجامع جهانی و منطقه‌ای و نیاز به دور کردن افکار عمومی کشورهای خود از واقعیت های موجود
۵- قدرت گرفتن صدام حسین در عراق و تهاجم به خاک ایران و تلاش برای جلوه دادن تجاوز خود به عنوان جنگی عربی- پارسی و نشان دادن خود به عنوان رهبر مبارزات عربی بر
علیه ایرانیان (صدام با شعار آزاد کردن جزایر سه گانه ایرانی و واگذار کردن آنها به امارات متحده عربی و همچنین تحریف نام خلیج پارس سعی در تهییج و متحد کردن دولت های عربی بر علیه ایران را داشت)

در پایان ضمن گرامیداشت روز ملی خلیج پارس و ادای احترام به همه سربازان شجاع این مرز اهورایی که برای پاس داشته پاسداشت ایران بزرگ خون پاک خود را هدیه به کیان وطن نمودند امید است مسئولین،نخبگان،سیاستمداران،و همه کسانی که برای عزت و بزرگی و مانایی این مرز پر گهر دغدغه دارند با شناخت عوامل موثر در تحولات منطقه ای و بین المللی همواره با دفاع مستند،معقول و موثر و یادآوری این که اگر بنابر ادعا باشد بازنده کشورهایی هستند که در طول تاریخ بخشهایی از امپراتوری بزرگ ایران بوده‌اند ، زمینه را برای آگاهی افکار عمومی منطقه از واقعیت های موجود فراهم نمایند.

مهراب هدایت جهان آباد
دانش آموخته ی روابط بین الملل

فیلم