ردپای آل‌بویه در تاریخ کهگیلویه/ رمزگشایی از تاریخ سحرانگیز کهگیلویه در موزه ملی ایران باستان
فصلی نو ، بافت تاریخی دهدشت در ضلع جنوبی شهر کنونی به وسعت ۳۴ الی ۴۰ هکتار قرار گرفته است در سندی که از عصر شاه عباس صفوی به ما مانده (۱۰۸۶ ه.ق)نام این شهر قریه‌الدشت بوده است که در زمان سلجوقیان به...
فصلی نو ، بافت تاریخی دهدشت در ضلع جنوبی شهر کنونی به وسعت ۳۴ الی ۴۰ هکتار قرار گرفته است در سندی که از عصر شاه عباس صفوی به ما مانده (۱۰۸۶ ه.ق)نام این شهر قریه‌الدشت بوده است که در زمان سلجوقیان به اوج رونق رسیده است.
شهری مذهبی و تجاری که در آمیختگی هنر و مذهب باعث خلق شاهکارهای شگفت‌انگیزی در آن شده که وجود هفت امامزاده، دو مدرسه، یک کاروانسرا، چهار مسجد، بازاری بزرگ و منازل مسکونی گواه بر این مطلب است.
وجود راه‌های سنگفرش شده و پل‌های متعدد و مرکزیت تجاری آن حکایت از این دارد که شاخه‌های فرعی جاده ابریشم از این شهر عبور می‌کرد.
کتاب بحرالانسانی که صاحب آن را سید رضی رضوان الله علیه نام می‌برند در رابطه با امامزادگانی از نوادگان امام سجاد(ع) به شهر دهدشت چنین می‌نویسد«…به ولایت الموت افتادند، چون به موضع دهدشت رسیدند طایفه وزیره برایشان خبر یافتند و امامزادگان مجادله بسیار کردند، آخر آن پنج تن را در موضوع دهدشت شهید کردند.»
بقعه متبرک امامزاده حمزه معروف به امامزاده معصوم در جنوب بافت به فاصله ۱۰۰ متری جنوب مسجد جامع و در غرب حمام شلع شرقی واقع شده است.
پوشش گنبدی امامزاده به خاطر حجم و ارتفاع آن از نقاط مختلف بافت تاریخی نمایان بوده و به عنوان شاخص و نقطه عطفی در بافت قدیم شامل حرم و نمازخانه است.
این بنای عظیم و کهن که در زمره آثار ارزشمند شهر تاریخی دهدشت و در واقع یکی از مقابر متقن و معتبر منطقه جنوب به شمار می‌آید بنایی است با گنبدی رفیع و تزئینات کاربندی بسیار ظریف که در فضای زیر گنبد که بر پلانی مربع و با مصالح ساختمانی سنگ لاشه و ملاط گچ، با گذشت قرن‌ها پابرجا و مقاوم ایستاد است.
داریوش توکلی باستان شناس مسراث فرهنگی در گزارش مشروحی مشخصات بنا را چنین تفهیم می‌کند:
«…بنا از دو بخش شبستان و گندبخانه تشکیل شده است با عبور از یک در کوتاه پلکانی وارد شبستان می‌شویم.سر در ورودی از یک ردیف تزئینات مارپیچی سنگی دور در و کتیبه‌ای حاشیه آن تشکیل شده که متاسفانه قسمت عمده کتیبه تخریب شده و تنها کلماتی ناخوانا از آن برجا مانده است.
گنبد رفیع بنا بلندترین گنبد در میان بناهای شهر تاریخی دهدشت می‌باشد.گنبد را با زدن طاق‌های جناغی و ایجاد اشکال هندسی درسقف بر افراشته‌اند.وجود فیلپوش‌هایی در چهار طرف مکان ایجاد گنبد را بر روی اتاق مربع شکل فراهم کرده‌اند.در چهار شلع گنبدخانه طاقچه‌نماهایی درست کرده‌اند که در بالا به طاق‌های جناغی ختم می‌شود.
سید علی موسوی‌نژاد سوق نویسنده می‌گوید«درباره شجره طیبه ایشان به استناد اقوال معمرین محلی و اعتقادات منطقه‌ای و برخی مدارک از اولاد و احفاد امام سجاد (ع) می‌باشد.»
این مورخ ادامه داد: شجره‌نامه‌ای جدید بدون ذکر تاریخ تحریر، امامزاده حمزه را با نام امامزاده معصوم یاد می‌کند که همراه با کاروان جابر انصار، سلطان مهدی، شامیرعلینقی، شاهزاده داود، شاهزاده اسحق، شاهزاده سلیمان و شاه غالب وارد شهر دهدشت شدند که این شجره‌نامه قابل تأمل است چرا که شامیرعلینقی معروف به آقامیر در سال ۱۱۷۲(ه.ق) در قید حیات بود در حالی که بقعه امامزاده حمزه(معصوم) از جمله بناهای اواخر دوره سلجوقی و اوایل اتابکان و خوارزمشاهیان مغول(۵۹۰-۴۲۹ ه.ق) بنظر می‌رسد و چه بسا مزار ایشان سال‌ها بعد از فوت یا شهادتش احداث و بنا شده است.
به گفته موسوی‌نژاد سوق نام واقعی ایشان به استناد چند طومار عصر صفوی(۹۳۱-۱۱۲۶ ه.ق) امامزاده حمزه بوده نه معصوم و لذا نام معصوم کنیه ایشان و به احتمال در دوره پهلوی اول به ایشان اتلاق شده است.
به تازگی یک پژوهشگر هنر اسلامی از کشف درب متعلق به امامزاده حمزه(معصوم) بافت تاریخی دهدشت در موزه ملی ایران باستان خبر داد.
محمد خزایی در دیدار با امام جمعه دهدشت این موضوع را به اطلاع رساند و گفت که کتیبه‌های منقوش بر درب قدمت آن را مربوط به دوره آل بویه نشان می‌دهد.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس اظهار داشت: دو سال پیش در موزه ملی ایران باستان دربی را دیدم تحت تاثیر قرار گرفتم سابقه را نگاه کردم محل کشف بهبهان نوشته بود.
وی گفت:کتیبه‌هایی از سوره «یس» و دعای توبه صحیفه سجادیه و دعای امام زمان(عج) با نقوش گیاهی روی آن حک شده و تاریخ قرن پنجم گفته شده بود اما اینکه مربوط به چه بنایی و در چه دوره ای مشخص نبود.
خزایی افزود: با مطالعه و مقایسه بناهای بهبهان مرتبط بودن درب با قدمت آثار این شهر بعید به نظر می‌رسید تا اینکه در کتاب ستارگان پراکنده اسلام زمین به نویسندگی موسوی‌نژاد سوق اطلاعات جالبی در مورد امامزاده حمزه و انتقال درب توسط شخصی به نام زند رئیس فرهنگ و هنر بهبهان در سال ۱۳۲۰ تحت عنوان مرمت به بهبهان انتقال داده اما ابتدا به دارلفنون برده و بعد به موزه ایران باستان منتقل شده بود.
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: نامه‌های متولی امامزاده به وزیر فرهنگ وقت را مطالعه کردم این ظن ایجاد شد که مربوط به امامزاده حمزه در دهدشت باشد.
وی گفت: درب نفیس از مهمترین آثار دوره آل بویه و از منحصربفردترین درب‌هایی است که طی یکهزار سال پیش کار شده بود.
خزایی با اشاره به ابعاد این درب افزود: ابعاد ۱۱۰ (حروف امجد اسم علی) در ۱۹۷ است که با اندازه‌گیری عرض درب امامزاده جابر مشخص شد دقیق ۱۱۰ و همین اندازه بود.
این پژوهشگر ادامه داد: کتیبه تاریخی در چهار مربع اطراف درب به دستور آخرین پادشاه ال بویه نوشته شده و از معدود آثار به جای مانده از دوره آل بویه است مقایسه گنبد امامزاده با یک بقعه در ابرکوه تشابه معماری دوره ال بویه را تصدیق می‌کند.
طیبه سادات سعادت نیک
بدون نظر! اولین نفر باشید