یلدایی متفاوت در سرزمین آریوبرزن

فصلی نو ،اگرچه ایرانیان نزدیک به چند هزار سال است که شب یلدا را با آیین های سنتی در کنار هم سپری می کنند اما در کهگیلویه و بویر احمد مشهور به سرزمین آریوبرزن رواج سرگرمی های خاص جذابیت های ویژه ای به آن بخشیده است.

شب اول زمستان در کهگیلویه و بویراحمد به اول چله معروف است. شب یلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است و به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود.

زمستان در کهگیلویه و بویراحمد با وجود کوه های مرتفع و سر به فلک کشیده از دنا تا خامی بسیار سرد و در برخی نقاط یخبندان است.

در این شب مردم با جمع شدن در نزد بزرگان و ریش سفیدان با گرمای مهربانی سرمای طبیعت را جبران می کنند.

ریش سفیدان می گویند: شگون ندارد شب یلدا غذای گرم در خانه ای نباشد به همین خاطر برای همسایه های فقیر غذا می برند که این آئین کاسه بهره نام دارد.

شب یلدا در این استان مانند دیگر نقاط کشور با دورهم نشینی همه افراد خانواده در خانه بزرگ فامیل آغاز می شود.

در این آیین به یادگار مانده از ایران باستان از مهمانان با غذاهای سنتی پذیرایی می شود.

**آش دوغ

این آش سرشار از کلسیم، از موادی مانند ماست، برنج،سبزی های معطر مانند تره کوهی و موسیر تهیه می شود که برای تزیین آن از پیازداغ و نعناع یا آویشن استفاده می کنند.

**شله ماشکی (ماش)

این غذا از برنج ،ماش و پودر انار خشک شده درست می شود و با پیازداغ تزیین می شود.

**شله بادامی

این غذا از بادام کوهی و برنج تهیه می شود.

**آش کارده

برای تهیه‌ این آش، کارده را که گیاهی گرمسیری با برگ‌های پهن است، ریز خرد می‌کنند و در آبلیمو می‌خوابانند، تا ترش شود. بعد از ۲ روز آب به آن اضافه می‌کنند پس از جوشیدن، گندم و برنج نیم‌کوب به آن اضافه می‌شود. این آش معروف‌ترین غذای سنتی کهگیلویه و بویراحمد است.

**شله لیزک

برای تهیه این غذا لیزک که نوعی گیاه کوهی است را به صورت سبزی پلو تهیه و با قارچ سرخ شده آن را تزیین می کنند.

**آبگوشت

آبگوشت متداول ترین غذای عشایر این منطقه است که از گوشت و حبوبات درست می شود.

**دنگو

آش دنگو از خوراکی های محلی استان کهگیلویه و بویراحمد است که از حبوباتی مانند عدس، لوبیا چشم بلبلی، ماش، نخود، گندم، ادویه، زردچوبه و نمک درست می شود.

پذیرایی از مهمانان با آجیل‌هایی محل مانند کلخنگ، مغز بنه، گندم برشته، کنجد بو داده، انجیر و مویز خشک انجام می‌شود.

البته مصرف میوه هایی تازه مانند هندوانه، انار و سایر میوه ها مانند دیگر نقاط کشور متداول است.

** متیل گویی یا قصه خوانی

متیل گویی یا قصه خوانی یکی از آیین های شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد است که انسان را هر چند برای دقایقی به دنیای ایران کهن می برد.

معروف ترین متیل رایج در این استان داستان ۲ برادر به نامهای احمعیل و محمعیل است که مادر پیری داشتند و در سرمای سرد زمستان در یک غار دچار یخ زدگی می شوند.

در این داستان مادر در جستجوی فرزندان با یک هیزم آتشین به کوه می رود و هیزم آتشین خود را برای نجات آنها به دهانه کوه پرتاب می کند.

بعد از اصابت این هیزم آتشین به دهانه کوه، یخ ها و برف های کوه ذوب و فرزندان که در سرما گرفتار شده بودند رهایی می یابند.

متیل گویی که با لحنی دلنشین از سوی مادربزرگ یا پدربزرگ در این استان روایت می شود افزون بر جاذبه های آن عبرت آموز نیز هست.

روایت افسانه‌هایی درباره اجرام آسمانی از دیگر متیل های رایج شب یلدا در این دیار است.

سیمرغ،کره سیاه قیطون،غول،دیو و سایر موجودات واقعی و افسانه ای از شخصیت های متیل های شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد است که هر کدام منشاء خیر یا شر داشتند.

**شاهنامه خوانی

شاهنامه خوانی از دیگر آئین‌های شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد است که با لحنی دلنشین و معمولا به صورت شفاهی روایت می شود.

پیشگویی رویدادهای آینده با فال‌های سنگی یا شکستن گردو از دیگر سنت ‌های رایج شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد است که البته در سالهای اخیر جای خود را به فال حافظ داده است.

فصل زمستان به باور مردم کهگیلویه و بویراحمد به ۲ بخش چله کوچک و چله بزرگ مشهور است.

** باورهای مردم کهگیلویه و بویراحمد درباره شب یلدا

چله بزرگ از نخستین روز دی ماه و جشن خرم روز تا دهم بهمن که جشن سده است اطلاق میشود به آن دلیل که شدت سرما بیشتر است.

چله کوچک نیز از دهم بهمن تا بیستم اسفند گفته می شود.

**یلدا در ایران

آیین شب یلدا که از هشت هزار سال پیش در بین ایرانیان رواج دارد در سال ۸۷ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.

شب یلدا را شب تولد خورشید و آغاز خلقت می‌دانند در باور ایرانیان باستان، یلدا شب تولد خورشید است.

یلدا، واژه سریانی به معنای ولادت، زایش و زادروز خورشید (مهر، میترا) است که در دوره ساسانیان به زبان فارسی راه یافت.

این کلمه به شب نخست زمستان و شب پایانی پاییز گفته می‌شود.

آیین شب یلدا در باور ایرانیان باستان به گونه‌ای بود که تاریکی در آن، شکست می‌خورد، روشنایی پیروز و خورشید زاده می‌شد، روزها رو به بلندی می‌گذاشت و تابش نور ایزدی فزونی می‌یافت.

** یلدا و فرصتی برای احیای آیین های کهن

هرچند دور هم نشینی مردم استان کهگیلویه و بویراحمد که در گذشته های دور هر شب تکرار می شد، اما گرفتاری های زندگی مدرن امروزی آن را به زمان هایی خاص مانند نوروز باستانی و شب یلدا محدود کرده است اما برگزاری آیین شب یلدا می تواند سبب احیای آیینها و سنتهای نیاکان آریایی باشد.

استان کهگیلویه و بویراحمد را به دیار آریوبرزن می‌شناسند.

آریوبرزن یکی از سرداران دوره هخامنشی است.

این استان بخشی از تمدن عیلام بوده و بعد از ورود آرایی‌ها و در دوره بعد از اسلام جزئی از خاک تمامی حکومت‌های ایران بود.

کهگیلویه و بویراحمد با حدود ۷۱۳ هزار نفر جمعیت در جنوب غربی ایران قرار دارد.

این استان بیش از ۱۶ هزار کیلومتر مربع مساحت دارد.