بد فهمی های تلویزیون در اجرای خط قرمزهای کاذب

فصلی نو-رسول بهروش

سال‌هاست که در اغلب سریال‌های تلویزیونی کشورمان، نام شخصیت‌های شرور و منفی از اسامی ایرانی انتخاب می‌شود. این مساله تا آنجا رواج پیدا کرده که افکار عمومی به تدریج به آن حساس شده‌اند. در این میان گاهی برخی از تهیه‌کنندگان و کارگردانان توضیح داده‌اند که در این مورد هیچ اراده و عمدی وجود ندارد، اما پذیرفتن این موضوع قدری دشوار است. به نظر می‌رسد حتی اگر تلویزیون به شیوه آمرانه از برنامه‌سازانش نخواهد اسامی غیرمذهبی را برای «بدمن»ها انتخاب کنند، خود آنها به صورت داوطلبانه چنین کاری انجام می‌دهند تا برنامه تولیدی‌شان سوءتفاهم‌ها و دردسرهای کمتری ایجاد کند. در مجموع به نظر می‌رسد این پدیده را هم باید به کلکسیون آداب و عادات عجیب رسانه به اصطلاح ملی اضافه کرد؛ مجموعه مقررات نانوشته و پرهیزهایی که به هیچ کاری نمی‌آید و با واقعیت‌های موجود فرسنگ‌ها فاصله دارد.

این اواخر که میزان جنایت‌های سنگدلانه به شکل محسوسی افزایش پیدا کرده و یا به واسطه گسترش وسایل ارتباط جمعی اخباری از این دست انعکاس بیشتری پیدا می‌کند، مدام اسامی جنایتکاران در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود. اینها تبهکاران واقعی هستند و اینطور نیست که اسم تمام‌شان اردشیر و خسرو و ساسان و پرویز باشد. مثلا دو سارق معتادی که اخیرا با ربودن یک خودرو عامل قتل دلخراش یک نوزاد هشت ماهه لقب گرفته‌اند، اسم‌شان «محمد» و «مهدی» است. چند هفته پیش هم مشخص شد قاتل ددمنش آتنای خردسال، مردی به اسم «اسماعیل» بوده است. پیش از آن نیز در پرونده قتل ستایش قریشی که عمیق‌ترین لایه عواطف و احساسات جامعه ایرانی را درگیر کرد، نوجوانی به نام «امیرحسین» به عنوان قاتل شناسایی شد. می‌بینید که این اسامی با نام مجرمان تلویزیونی همخوانی ندارد. اینها جانیان قسی‌القلبی هستند که بر خلاف آکتورهای سیما، فیلم بازی نمی‌کنند، بلکه قربانیان بی‌گناه را «واقعا» به کام مرگ می‌کشانند و میخ به قلب جامعه می‌کوبند. حالا سوال این است که پرهیز تلویزیون از نامگذاری شخصیت‌های منفی با اسامی مذهبی چه تاثیر مثبتی دارد وقتی در دنیای حقیقی بزهکارانی با همین نوع نام‌ها شنیع‌ترین جنایت‌ها را مرتکب می‌شوند و خبر جرایم تکان‌دهنده‌شان میلیون‌ها بار بازنشر می‌شود؟

ظاهرا تلویزیون در این مورد هم دچار بدفهمی شده و برای خودش خط قرمزهای کاذبی ساخته که هیچ موضوعیتی ندارد. اینکه پدر و مادر یک بچه چه اسمی برای او انتخاب کنند، چندان روی شکل‌گیری شخصیت او موثر نیست؛ بلکه متغیرهایی مثل شیوه تربیت، تحصیلات، محیط اجتماعی و سیره و سرشت آدم‌ها نقش اساسی را در این زمینه ایفا می‌کند. در همین آموزه‌های مذهبی ماجرای «پسر نوح» حسابی مورد تاکید است؛ روایتی که نقش عوامل محیطی را پررنگ‌تر از اصل و نسب مطرح می‌کند. با این همه عجیب است که تلویزیون کماکان اصرار دارد دوقطبی بدساخته، تکراری و بی‌‎بنیاد اسامی ایرانی و عربی را برای خطاب قرار دادن خیر و شرهایش دنبال کند. به علاوه نباید فراموش کرد در جامعه‌ای که تعداد بسیار زیادی از آدم‌هایش اسامی مذهبی دارند، طبعا عمده کاراکترهای مثبت و منفی هم با همین نوع نام‌ها ظهور می‌کنند؛ درست مثل علی دایی و اصغر فرهادی ومحمد جواد ظریف که جزو ستاره‌های سرشناس حوزه‌های مختلف هستند و اسامی مذهبی هم دارند. واقعا کی ممکن است این تلویزیون بی‌رقیب از کمند کج‌سلیقگی‌های مخرب و مصلحت‌اندیشی‌های زائد و من‌درآوردی بیرون بجهد؟