شهر یک مدرسه بزرگ (مهارتهایی که شهروندان را به صلح و آرامش می رساند)-مجید تیر بند

فصلی نو-مجید تیربند

وقتی صحبت از یک جامعه شهری می شود ،مجموعه ای ، از یک روابط ، پیچیده اجتماعی ،اقتصادی و فرهنگی همراه با تغییرات و تحولات نسبتا سریع و شتابان در ذهن ایجاد می شود . چرا که شهر متشکل از افرادی است که به لحاظ یک سری سنت و آداب ، رفتارها و شیوه های خاص زندگی به یکدیگر وابسته اند و به این وجوه اشتراک تعلق خاطر دارند . برای درک و تعمق هرچه بهتر از این همگرایی و اشتراک ، شهروندان نیاز به یک دستگاه حاکمه قوی دارند که بتوانند متناسب با موقعیت و بافت اجتماعی ، تاریخی ، جغرافیایی ، فرهنگی و مذهبی ، فضای زندگی شهری را به خوبی طراحی نمایند به گونه ای که همگان از هر طبقه و قشریا گروه سنی بتوانند نسبت به زیستگاه خود یعنی شهر احساس تعلق و وابستگی داشته باشند و شهر را خانه خویش بدانند .
رسیدن به این هدف بدون شک نیاز به یک عزم جدی دارد که نخستین مرحله آن آموزش شهروندی است این آموزش اگر بخواهد مفید و اثر بحش باشد ، نیاز به یک طرح جامع و دقیق یک گروه حرفه ای و متخصص جهت آموزش ، ابزارآلات و وسایل و امکانات آموزشی مناسب مکفی و نهایتا” یک سیستم کنترل و ارزشیابی و همچنین یک نظام تشویق و تنبیه کار آمد دارد که تمامی این مراحل به عنوان یک فرایند آموزش شهروندی تعریف و تبیین می شود .
بدون آموزش ، شهرنشینی به یک معضل و بلای ترسناک تبدیل خواهد شد و شهروندان ، ساکنان بی تفاوت و منفعل خواهند بود که برای بسیاری از امور شهری خود احساس مسئولیتی نشان نمی دهند و نظام حاکمه با سیستم های مربوط نظیر شهرداری ها و سازمانهای تابعه آنها باید جور این انفعال و بی تعهدی شهروندان را بکشندکه قطعا” این روند هزینه های فوق العاده ای را برای نظام اداره شهر تحمیل خواهد کرد و قطعا” آن نتیجه دلخواه حاصل نخواهد شد . تغییر و تحول سریع در شهرها ،گسترش شتابان محدوده شهرها ، هجوم مهاجران به حومه شهر، تنوع خدمات مورد نیاز شهروندان را به دنبال خواهد داشت . در این مقاله سعی شده ضمن پرداختن به ضرورت آموزش شهروندان ، شیوه های آموزش اثر بخش و نتیج و پیامد های آموزش اثر بخش و نتایج و پیامدهای آموزش شهروندی را مورد بحث قرار دهیم .

اهمیت آموزش شهروندی

مفهوم شهروندی و جامعه مدنی که همراه آن و وابسته به آن است بحث و نظرهایی را به دنبال داشته است . یکی از اصول اولیه شهروندی ، پذیرش قانون است و اینکه همه افراد در برابر قانون برابر هستند و هیچ برتری در این میان وجود ندارد . یکی دیگر از مقدمات شهروندی ، وجود فضای عمومی آزاد برای کنش آزادانه افراد است .

فضای عمومی ، هم می تواند محیط و مکانی خاص باشد (مانند پارک ، میدان ، خیابان ) و هم سازمان و نهادی که گفتگو ، اساس آنها را تشکیل می دهد (مثلا روزنامه و مجلس و.. ) فضای گفتگو، یعنی پذیرش حضور دیگری و قائل شدن به حقوق دیگران و احترام به آن حقوق .
با نگاهی به رفتارها و اعمال روزانه خود و اطرافیان متوجه می شویم که قانون در بسیاری از موارد نادیده گرفته می شود و این ناشی از بی اعتمادی افراد جامعه به دولت و حکومت است . یافته های جامعه شناسان این گفته را تایید می کند . این بدبینی که یک آموزه شده است ، موجب می شود که بسیاری از قوانین در شرایط مناسب زیر پا گذاشته شوند و فرد و گروههای مختلف خود را از شمول آن مستثنی بدانند .
هابرماس فیلسوف و جامعه شناس آلمانی ، جامعه مدنی و عرصه عمومی را جایگاه بحث ومجادله و گفتگو می داند و معتقد است اگر مناسبات موجود در آن مبتنی بر تفاهم ، کنش ارتباطی و رابطه درونی باشد این حوزه می تواند رهایی بخش بوده ، موجب رهایی انسان شود .
هانا آرنت که نظرهای او نقش موثر در بحث جامعه مدنی به معنای جدید آن دارد ، با تقسیم کردن فعالیتهای انسان به : ا- تلاش معاش ۲-کار ۳- عمل ، عالی ترین فعالیت بشری به مثابه شهروند را عمل دانسته است . منظور او شرکت افراد در عرصه عمومی و شرکت فعالانه در سرنوشت سیاسی خود است ، جامعه مدنی دارای ویژگیهایی است که بدون آن تحقق نمی یابد . یکی از خصوصیات جامعه مدنی وجود قوانین مدون رسمی است . اجتماعی شدن افراد جامعه به دو گونه ، پیروی از هنجارهای غیر رسمی و هنجارهای رسمی (قانون) صورت می پذیرد . در جامعه مدنی هنجارهای رسمی یعنی قوانین تسلط نسبی دارند اگرچه هنجارهای غیر رسمی مراحل مختلف اجتماعی شدن همچنان دارای نقش و اهمیت هستند . یکی دیگر از خصوصیات جامعه مدنی وجود سازمانهای غیر دولتی است . این سازمانها رابطه بین افراد جامعه و حکومت مرکزی تلقی می شوند و وکارکرد آنها تعدیل خواسته های دو طرف است .در بعد عملی ، تصمیمات اتخاذ شده در شهر ، به مرحله اجرا در می آید و شهروندان برای پذیرش رفتارهای جدید آماده می شوند . این نوع آموزش توان انجام سه عمل را به طور همزمان داراست : اولا می تواند با آن گروهها و اقشار بی سواد شهری را باسواد نمود . ثانیا” به آنها آموزشهای حرفه ای داده تا بتوانند در جامعه شهری درآمدی داشته باشند و امرار ومعاش کنند . در صورت نبود این آموزشها ، مشاغل کاذب در شهر افزایش خواهد یافت . ودر مرحله سوم ، آموزش در زمینه اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی ارائه می شود که در حقیقت بالا بردن دانش ، بینش و توان شهروندان ، فلسفه چنین آموزشی است.

آموزشها چگونه اثر بخش می شود؟
قبل از پرداختن به مباحث برنامه ها و شرایط ، باید اصولی را که به اثر بخشی آموزشها کمک می کند و اثر گذار است به روشنی مطرح کرد . اولا آموزشهایی که به شهروندان داده می شود ، باید تابع اهدافی از قبیل رشد اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی و حرفه ای شهروندان باشد تا بتواند به این وسیله امکان بهره برداری و استفاده عملی از مهارتهای آموخته شده را در زندگی روزمره دارا باشد .
ثانیا:در این آموزشها اصول و مباحث نظری و عملی و آموزشی با یکدیگر ادغام می شود و آموزش شهروندان با آگاهی بخشیدن آموزش حرفه ای آنها ترکیب می شود . این آموزش باتوجه به ماهیت و ویژگیهای خود نمی تواند نتیجه فعالیت موسسه ای خاص باشد ،بلکه با همکاری نزدیک و مستقیم سازمانها و مسئولان بخش های مختلف اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی نیاز دارد . زیرا اجرای این برنامه عملکردی است همه جانبه و در بر گیرنده کلیه ابعاد آموزشی شهروندان است. که بر اساس ویژگیهای فردی ، اجتماعی ، اقتصادی و حرفه ای شهروندان صورت خواهد گرفت و باید جز برنامه های عمرانی قلمداد شود . این امر با توجه به مسایل و مشکلات جامعه شهری همچنین شرایط موجود در آن ضروری به نظر می رسد .
نکته دیگر اینکه در مدت کوتاه زمانی و به صورت فشرده برای شهروندان ارائه می شود . ولی تعطیل نمی شود بلکه این شهروندان هستند که در صورت نیاز به این سمت هدایت می شوند .

مجید ریاحی پور (تیربند) مدرس دانشگاه و دانشجوی دکترای جغرافیا وبرنامه ریزی شهری